Είναι γνωστό ότι η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη.
Στην οφθαλμολογία αυτός ο κανόνας έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς πολλές οφθαλμικές παθήσεις μπορούν να προληφθούν.
Ο προληπτικός οφθαλμολογικός έλεγχος σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα πρέπει να αρχίζει από τη γέννηση. Στις προηγμένες χώρες, αλλά τελευταία και σε μερικά ελληνικά μαιευτήρια η πρώτη οφθαλμολογική εξέταση γίνεται, και πρέπει να γίνεται, κατά την παραμονή του νεογέννητου στο μαιευτήριο.
Ο πρώτος αυτός έλεγχος είναι σημαντικός, διότι με αυτόν μπορεί να αποκλεισθούν ή να διαγνωσθούν διάφορες συγγενικές παθήσεις που απαιτούν άμεση αντιμετώπιση. Οι παθήσεις αυτές μπορεί να είναι εξωτερικές και εμφανείς, όπως ανωμαλίες στα βλέφαρα, μολύνσεις των οφθαλμών, όπως δακρυοκυστίτιδες ή επιπεφυκίτιδες (οφθαλμία των νεογνών), συγγενείς ανωμαλίες στους οφθαλμικούς βολβούς, όπως μικροφθαλμία (ατροφικός βολβός), πολύ μεγάλα μάτια (βουφθαλμοί – συγγενές γλαύκωμα), διαταραχές στο σχήμα ή το μέγεθος της ίριδας (ανιριδία ή κολόβωμα ίριδας), λευκωπή κόρη (συγγενής καταρράκτης ή όγκος) κ.ά., αλλά μπορεί να είναι και εσωτερικές παθήσεις που δεν φαίνονται άμεσα, γι’ αυτό αυτός ο έλεγχος πρέπει να συνδιάζεται και με βυθοσκόπηση, κατά την οποία μπορούμε να ελέγξουμε το βυθό του ματιού, δηλαδή την κατάσταση του οπτικού νεύρου και του αμφιβληστροειδούς και να αποκλείσουμε κάποια ατροφία του οπτικού νεύρου, κάποιο όγκο ή φλεγμονή στον αμφιβληστροειδή, ή κάποιο αρχόμενο συγγενή καταρράκτη που δεν φαίνεται με την επισκόπηση, ή κάποιες αιμορραγίες του αμφιβληστροειδή, αρκετά συχνές κυρίως στους εργώδεις τοκετούς.
Ο προληπτικός αυτός έλεγχος, που είναι χρήσιμος σε όλα τα νεογέννητα, είναι εντελώς απαραίτητος στα πρόωρα βρέφη για να ελέγχουμε την εμφάνιση της αμφιβληστροειδοπάθειας της προωρότητας και να προβούμε στην έγκαιρη εφαρμογή Laser αν χρειασθεί, ώστε να αποτρέψουμε τη δημιουργία αποκόλλησης, που οδηγεί σε τύφλωση του πρόωρου βρέφους.
Εάν ο πρώτος αυτός έλεγχος αποβεί αρνητικός και τους επόμενους μήνες ούτε οι γονείς, ούτε ο παιδίατρος δεν παρατηρήσει κάτι το παθολογικό, τότε ο επόμενος έλεγχος θα πρέπει να γίνει με τη συμπλήρωση του πρώτου έτους.
Στην εξέταση αυτή ο παιδο-οφθαλμίατρος αφού ελέγξει πάλι όλα όσα εξετάστηκαν την πρώτη φορά, θα πρέπει επιπλέον να ελέγξει την κινητικότητα των οφθαλμικών βολβών για την ύπαρξη ή όχι στραβισμού. Μερικοί στραβισμοί είναι μικρής γωνίας και συχνά διαφεύγουν της προσοχής των παιδιάτρων και των γονέων.
Εάν παρατηρηθεί στραβισμός, η θεραπεία θα πρέπει να αρχίσει άμεσα με τη χορήγηση των κατάλληλων γυαλιών, αν χρειάζονται, με ασκήσεις και χειρουργείο, αν κριθεί αναγκαίο.
Οι περισσότεροι στραβισμοί σήμερα πρέπει να χειρουργούνται σε ηλικία 12 – 18 μηνών, εφόσον όμως έχει γίνει προηγουμένως η απαιτούμενη προετοιμασία.
Επιπλέον, στην ετήσια εξέταση επαναλαμβάνουμε τη βυθοσκόπηση και κάνουμε σκιασκοπία, μια ανώδυνη εξέταση με την οποία μπορεί ο παιδο-οφθαλμίατρος να διαπιστώσει με απόλυτη ακρίβεια αν υπάρχει κάποια διαθλαστική ανωμαλία (μυωπία – υπερμετρωπία – αστυγματισμός). Η εξέταση αυτή είναι πολύ χρήσιμη, διότι αν υπάρχει μεγάλος βαθμός μυωπίας, υπερμετρωπίας ή αστυγματισμού και ιδίως αν υπάρχει διαφορά στο βαθμό μεταξύ των δύο οφθαλμών, θα πρέπει να χορηγηθούν άμεσα γυαλιά για να αποφευχθεί η αδράνεια του οφθαλμού, που λέγεται αμβλυωπία, ή τεμπέλιασμα.
Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι όταν υπάρχει μεγάλη διαθλαστική ανωμαλία το παιδί του ενός έτους θεωρείται αρκετά μεγάλο για να φορέσει γυαλιά.
Αν και αυτή η εξέταση είναι φυσιολογική, ο επόμενος έλεγχος θα πρέπει να γίνει στην ηλικία των 3 ετών. Στην ηλικία αυτή ο παιδο-οφθαλμίατρος πέραν όλων των προαναφερθέντων εξετάσεων που θα επαναλάβει, θα μπορεί με ειδικούς πίνακες για παιδιά να ελέγξει την οπτική οξύτητα, να διαγνώσει την ύπαρξη ή όχι αμβλυωπίας και να την αντιμετωπίσει ανάλογα με την αιτία, ή να δώσει γυαλιά, αν εν το μεταξύ κάποια μυωπία ή αστιγματισμός εμφανίσθηκε.
Επίσης ελέγχει την τυχόν ύπαρξη αλλεργίας στα μάτια και συνιστά απορροφητικά γυαλιά ηλίου ή κολλύρια αν κριθούν απαραίτητα.
Μετά το τρίτο έτος η ανά έτος επανεξέταση είναι χρήσιμη ώστε να διαπιστώνονται έγκαιρα τα τυχόν εμφανιζόμενα οφθαλμολογικά προβλήματα και να αντιμετωπίζονται.
Πολλές φορές η κακή απόδοση στο σχολείο, ο πονοκέφαλος ή η ζάλη μετά από διάβασμα, το τικ των βλεφάρων, μπορεί να οφείλονται σε κούραση των οφθαλμών λόγω κάποιας διαθλαστικής ανωμαλίας ή λόγω ανεπάρκειας στη σύγκλιση των οφθαλμών και η χορήγηση των κατάλληλων γυαλιών ή ειδικών ασκήσεων είναι η λύση του προβλήματος.
Όταν το παιδί μάθει τα πρώτα του γράμματα και μπορεί να διακρίνει αριθμούς μπορούμε να ελέγξουμε με ειδικούς πίνακες αν έχει αχρωματοψία, πολύ χρήσιμο για τον επαγγελματικό του προσανατολισμό.
Με τον τακτικό οφθαλμολογικό έλεγχο μπορούμε να προλάβουμε ή να θεραπέυσουμε έγκαιρα τις διάφορες οφθαλμικές παθήσεις και να εξασφαλίσουμε ικανοποιητική όραση, ώστε και η επαγγελματική αποκατάσταση του νέου να είναι απρόσκοπτη, αλλά και η ψυχολογική του υγεία ανεπηρέαστη.
Θα ήταν παράλειψη αν στη σύσταση προς τους γονείς για τακτική οφθαλμολογική παρακολούθηση, αμελήσουμε να επιστήσουμε σε αυτούς ότι θα πρέπει να αποφεύγουν να αγοράζουν στα μικρά παιδιά αιχμηρά παιχνίδια ή όπλα με καψούλια και να εμποδίζουν την πρόσβαση σε επικίνδυνα οικιακά αντικείμενα (μαχαίρια, ψαλίδια), τα οποία μπορεί να προκαλέσουν τραύματα στα μάτια, πολλές φορές σοβαρότατα.
